Lubmen- ja mannenpráksisat Porsáŋggus – mo mearrasámi guovllu olbmot dádjadit iežaset birrasiin

Authors

  • Steinar Nilsen Mearrasiida / Mearrasiida Coastal Sámi Center
  • Solveig Joks Sámi allaskuvla / Sámi University of Applied Sciences
  • Svanhild Andersen Mearrasiida / Mearrasiida Coastal Sámi Center

DOI:

https://doi.org/10.7557/sda.7033

Keywords:

luomečoaggin, mannečoaggin, mearrasápmi, árbevirolaš máhtut, árvvut, cloudberry picking, egg gathering, coastal Sápmi, traditional knowledge, values

Abstract

Luome- ja mannečoaggin Sámi mearraguovlluin lea leamaš áiggiid čađa dehálaš birgejupmi, nugo ollu eará sajiin ge. Olbmot leat maid vuovdán luopmániid, ja nu leat beassan oastit eará dárbbašlaš biepmuid ja biergasiid dállui. Dál ii leat ruđa dáfus šat seamma mearkkašupmi lubmemis, muhto lea dattetge máŋgasiidda árvvus adnojuvvon práksis mii bisuha árbevieruid ja árvvuid.

Dán artihkkalis mii jearrat mo árbevirolaš máhtut ja árvvut bohtet ovdan manne- ja luomečoagginpráksisiin mearrasámi guovllus Porsáŋggus. Dasa lassin mii jearrat mo dát práksisat leat láidesteaddjin olbmuide dádjadit luomemehciin ja mannesulluin. Dieđut gažaldagaide leat čohkkejuvvon jearahallamiid ja čálliid oassálastima bokte luome- ja mannečoaggimis. Báikki olbmot čuvvot mielde mii sin birrasis dáhpáhuvvá, ja mo sii vásihit rievdamiid ja rievdadusaid jagis jahkái. Lunddolaš rievdamat leat heajos jagit, garra biekkat, goikkádagat dahje arvvit. Sivvan eará rievdadusaide sáhttá leat váilevaš hálddašeapmi dahje ahte hálddašeapmi ii leat lihkostuvvan. Luome- ja mannečoakkedettiin sii ovdanbuktet árvvuid ja máhtuid, ja seammás gozihit iežaset guovlluid.

English title: Cloudberry and egg gathering practices in Porsanger – how Sámi people find their way in their own environment

English abstract: Gathering cloudberries and eggs has been important for subsistence among Sámis in coastal and many other areas throughout the ages. People have sold cloudberries and used the money to buy food or other supplies for their households. This income is no longer as important today as before, but cloudberry picking is still a valued practice for many. The activities of cloudberry and egg gathering play an important role in preserving traditions and values. In this article, we ask how traditional knowledge and values are enacted in egg and cloudberry gathering practices in coastal Sámi areas in Porsanger in Norway. In addition, we ask how these practices guide people’s actions on the land and on the islands when gathering eggs and berries.

In order to answer our research questions, we have gathered information through interviews and through the authors’ participation in the gathering of eggs and cloudberries. People pay attention to what is happening in their environment, and how it changes from year to year. Some of the changes are natural changes, such as those caused by wind, drought, or rain in bad years. Other changes are caused by failure or lack of management. When people are collecting eggs and cloudberries, their values and knowledge are made manifest, and at the same time they are engaged in monitoring and preserving their areas.

Metrics

Metrics Loading ...

References

Aikio, Aimo 2010: Olmmošhan gal birge. Áššit mat ovddidit birgema. Kárášjohka: ČállidLágádus.

Andersen, Svanhild 2002: Innledning. – Svanhild Andersen (doaimm.), Samiske landskap og Agenda 21: kultur, næring, miljøvern og demokrati. Dieđut 1/2002. Guovdageaidnu: Sámi instituhtta. 5–22.

Andersen, Svanhild 2011: Marin ressursforvaltning, lokal kunnskap og bærekraftig samfunn i nord. – Svein Jentoft & Jens-Ivar Nergård & Kjell Arne Røvik (doaimm.), Hvor går Nord-Norge? Tidsbilder fra en landsdel i forandring. Stamsund: Orkana akademisk. 257–268. Artsdatabanken 2021: Norsk rødliste for arter 2021. https://www.artsdatabanken.no/Rodliste (08.07.2021).

Balto, Asta 1997: Sámi mánáidbajásgeassin nuppástuvvá. Oslo: Ad notam Gyldendal.

Birkely, Hartvig 2011: Om sjøsamenes næring og ressursutnyttelse i Porsangerfjorden. – Sigvald Persen & Svanhild Andersen (doaimm.), «Den gang var det jo rikelig med fisk». Lokal kunnskap fra Porsanger og andre fjorder. Artikler med utgangspunkt i Fávllis-nettverket. Indre Billefjord: Sjøsamisk kompetansesenter. 22–48.

Blaser, Mario 2013: Ontological Conflicts and the Stories of Peoples in Spite of Europe. Toward a Conversation on Political Ontology. – Current Anthropology 54 (5):547–568. https://doi.org/10.1086/672270 DOI: https://doi.org/10.1086/672270

de Castro, Eduardo Viveiros 1998: Cosmological Deixis and Amerindian Perspectivism. – The Journal of the Royal Anthropological Institute 4 (3): 469–488. https://doi.org/10.2307/3034157 DOI: https://doi.org/10.2307/3034157

Eyþórsson, Einar 1991: Ressurser, livsform og lokal kunnskap. Studie av en fjordbygd i Finnmark. Studie av en fjordbygd i Finnmark. Hovedfagsoppgave i samfunnsvitenskap, Universitetet i Tromsø.

Finnmárkkuopmodat (Fefo) 2021: FeFo birra. https://www.fefo.no/om-fefo/ (25.09.2021).

Hanssen, Einar Richter 1986: Porsanger bygdebok, bind 1. Fra eldre steinalder til 1910. [Lakselv]: Porsanger kommune.

Ingold, Tim 2000: The perception of the environment: essays on livelihood, dwelling and skill. London: Routledge.

Johansen, Hartvig 2015: Sommermølja med sløke. https://meron.no/meronsblogg/entry/22-sommermolja-med-sloke (20.04.2022).

Johansen, Hartvig 2020: Trist. https://www.meron.no/nb/merons-blogg/entry/134-trist (08.07.2021).

Joks, Solveig & Østmo, Liv & Law, John 2020: Verbing Meahcci: Living Sámi Lands. – The Sociological Review 68 (2): 305–321. https://doi.org/10.1177/0038026120905473 DOI: https://doi.org/10.1177/0038026120905473

Kramvig, Britt 1999: Ære og verdighet, kvinnelighet og mannlighet i et fiskerisamfunn. – Siri Gerrard & Randi Rønning Balsvik (doaimm.), Globale kyster. Liv i endring – kjønn i spenning. Tromsø: Kvinnforsk. 63–77.

Kramvig, Britt 2020: Landskap som hjem. – Norsk antropologisk tidsskrift 31 (1-02): 88–102. https://doi.org/10.18261/issn.1504-2898-2020-01-02-08 DOI: https://doi.org/10.18261/issn.1504-2898-2020-01-02-08

Larsen, Anders 1979: Mærrasámiid birra. Acta Borealia. Tromsø: Tromsø museum. 3–87.

Larsen, Anders 2014: Mearrasámiid birra. – Ivar Bjørklund & Harald Gaski (doaimm.), Anders Larsen «Mearrasámiid birra» – ja eará čállosat. «Om sjøsamene» – og andre skrifter. Kárášjohka: ČálliidLágádus. 135–199.

Latour, Bruno 2005: Reassembling the social: an introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford University Press.

Leem, Knud 1768: Lexicon Lapponicum bipartitum, Lapponico-Danico-Latinum & Danico-Latino-Lapponicum. Impensis Seminarii Lapponici Fridericiani. http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2010022610001 (02.08.2022).

Moltekartloven 1970: Lov om forbud mot plukking av moltekart (LOV-1970-05-06-25). https://lovdata.no/dokument/NLO/lov/1970/-05-06-25

Mazzullo, Nuccio & Ingold, Tim 2008: Being along: Place, Time and Movement among Sámi People. – Brynhild Granås & Jørgen Ole Bærenholdt (doaimm.), Mobility and Place. Enacting northern European peripheries. Aldershot: Ashgate. 27–38.

Meløe, Jakob 1990: The two landscapes of Northern Norway. – Acta Borealia 7 (1): 68–80. https://doi.org/10.1080/08003839008580385 DOI: https://doi.org/10.1080/08003839008580385

Meløe, Jakob 2011: Steder. – Svein Jentoft & Jens-Ivar Nergård & Kjell Arne Røvik (doaimm.), Hvor går Nord-Norge? Tidsbilder fra en landsdel i forandring. Stamsund: Orkana akademisk. 67–79.

NAČ 1994: 21. Finnmárkku eatnamiid ja čázádagaid geavaheapmi historjjálaš geahččamiin. (8258302973). Oslo: Justis- ja politidepartemeanta. https://www.regjeringen.no/contentassets/fcd80282bb0e4cfba577dbb44fc45148/no/pdfa/nou199419940021000dddpdfa.pdf

Nergård, Jens-Ivar 2019: Dialoger med naturen. Etnografiske skisser fra Sápmi. Oslo: Universitetsforlaget.

Nilsen, Steinar 2011: Sjøsamenes spesielle ordforråd i dag og i historien. – Svanhild Andersen & Sigvald Persen (doaimm.), «Den gang var det jo rikelig med fisk». Lokal kunnskap fra Porsanger og andre fjorder. Artikler med utgangspunkt i Fávllis-nettverket. Indre Billefjord: Sjøsamisk kompetansesenter. 80–92.

Persen, Sigvald 2011: Lokalhistorien, kunnskapen og demokratiet. – Svanhild Andersen & Sigvald Persen (doaimm.), «Den gang var det jo rikelig med fisk». Lokal kunnskap fra Porsanger og andre fjorder. Artikler med utgangspunkt i Fávllis-nettverket. Indre Billefjord: Sjøsamisk kompetansesenter. 15–21.

Petterson, Arvid 1994: Småfolk og drivkrefter. Porsanger bygdebok, bind 2. Fra 1900 til 1960-årene. [Lakselv]: Porsanger kommune.

Sámediggi/Sametinget 2021: Maadtoej aerpie båetijen aajkan, Máttoj árbbe boahtteájggáj, Máttuid árbi boahtteáigái. https://sametinget.no/_f/p1/i50da2bc0-d0d1-4dc9-b3b9-3e3efaf0cebd/mattuid-arbi-boahtteaigai.pdf (08.07.2021).

Schanche, Audhild 2002: Meahcci, den samiske utmarka. – Svanhild Andersen (doaimm.), Samiske landskap og Agenda 21: kultur, næring, miljøvern og demokrati. Dieđut 1/2002. Guovdageaidnu: Sámi instituhtta. 156–170.

Thomassen, Ole Andreas 1999 [1896–98]: Lappenes forhold med tillegg av Peder Arild Mikkelsen. Gáivuotna: Sámi giellaguovddáš – Gáivuona suohkan.

Tschakert, Petra & Barnett, Jon & Ellis, Neville & Lawrence, Carmen & Tuana, Nancy & New, Mark & Elrick-Barr, Carmen & Pandit, Ram & Pannell, David 2017: Climate change and loss, as if people mattered: values, places, and experiences. – Wiley Interdisciplinary Reviews-Climate Change 8 (5). https://doi.org/10.1002/wcc.476 DOI: https://doi.org/10.1002/wcc.476

Østmo, Liv & Law, John 2018: Mis/translation, Colonialism, and Environmental Conflict. – Environmental Humanities 10 (2): 349–369. https://doi.org/10.1215/22011919-7156782 DOI: https://doi.org/10.1215/22011919-7156782

Published

2022-12-21

Issue

Section

Articles