https://septentrio.uit.no/index.php/SDA <p>Sámi dieđalaš áigečála lea sámegiel máŋggafágalaš dieđalaš áigečála mii almmuha vuosttazettiin dieđalaš artihkkaliid, muhto sáhttá maiddá almmuhit girjeárvvoštallamiid ja kommentára čállosiid. Áigečállaga almmuhit Sámi allaskuvla ja UiT Norgga árktalaš universitehta Sámi dutkamiid guovddáš ovttasbarggus. Vuosttaš nummar ilmmai 1994:s.</p> Septentrio Academic Publishing se-NO Sámi dieđalaš áigečála 0805-4312 https://septentrio.uit.no/index.php/SDA/article/view/7944 <p>Okta álgoálbmogiid dovdomearkkain lea sin lagaš oktavuohta lundui. Meahcci ja doaimmahit guoddevaš meahcásteami leat guovddážis sámi eallinvuogis ja kultuvrralaš geavahusas. Dán artihkkalis mun guorahalan vihtta iešguđetlágan vuogi meannudit luondduin. Vuosttažettiin lea antropocena vuohki mas mii oaidnit luonddu min vuollásažžan ja ávkkálažžan jos mii sáhttit ávkkástallat ja goaridit dan. Nubbi vuohki lea birgehallat luondduin danin go mis lea birgenmáhttu ja máhttit lohkat ja dulkot luonddu- ja dálkemearkkaid. Vai atnit go mii luonddu eanet dásseárvosažžan, mainna mii sáhttit gulahallat dahje lonohallat? Vai leago nu dego bajilčállagis jearan, ahte luondu lea min sogalaš? Oktavuođaid ferte gieđahallat jus dat galget bistit. Movt hálddašit vuoras sápmelaččat dáid relašuvnnaid? Ja mii dáhpáhuvvá go boarisvuohta ja dearvvašvuođa hástalusat bohciidit? Dutkosa vuođđun lea photovoice vuohki mas 12 ruovttusorru davvisámegielat vuorasolbmo leat govven ja ráhkadan govvamuitalusaid luonddu birra.</p> Jan Erik Henriksen Copyright (c) 2024 Jan Erik Henriksen https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2024-12-19 2024-12-19 2 1–26 1–26 10.7557/sda.7944 https://septentrio.uit.no/index.php/SDA/article/view/7946 <p>Dát dutkan guorahallá sámi girjjálašvuođa vuostáiváldima empiriija sámi estetihka teoriijaiguin: <em>Dåajmijes vuekie</em> (Kappfjell &amp; Gaski 2018), sámi pragmáhtalaš estetihkka, ja teoriijain ahte sámi girječállit ofelastet lohkkiid ođđa sámi boahtteáiggi višuvnnaide (Kuokkanen 2004). Dutkanmateriálan leat vihtta sámi vuoigŋaduoji vuostáiváldima almmuhuvvon <em>Girjemiella</em>-podcastas (2020), mas ávkkálašvuohta, álki lohkat ja áddehahtti girjjit bajiduvvojit. Jan Mukařovský (1977b (1943)) estehtalaš doaimmat leat vuostáiváldimiid ja árvvoštallamiid guorahallanmetoda vuođđun. Vuostáiváldit oaivvildit ahte áddehahtti ja vuohkkaseamos vuoigŋaduojit ožžot eanemus doaimmaid árvvoštallamiin, ja dan láhkai maiddái nákcejit ofelastit vuostáiváldi ávkkástallat vuoigŋadujiid. Dán artihkkalis evttohan ahte sámi vuoigŋadujiid kvalitehta lea čadnon praktihkalašvuhtii ja pragmáhtalašvuhtii iešmearrideami guvlui.</p> Saia Marilena Stueng Copyright (c) 2024 Saia Marilena Stueng https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2024-12-19 2024-12-19 2 27–52 27–52 10.7557/sda.7946 https://septentrio.uit.no/index.php/SDA/article/view/7947 <p>Goh åvtetje dotkijh Saaraahkan funksjovnh buerkiestamme, gaajhkh ïebnhdan bïjre våaroeminie nuhtjin, ovmessie dajvijste jïh tïjjeboelhkijste. Dan gaavhtan dah guvviem dejstie skaepiedamme mij ij naan dajvesne, ij naan tïjjeboelhkesne gååvnesamme. Dan sijjeste daennie artihkelisnie pryövem tjåanghkan giesedh maam gaaltijh vihties dajveste (Njaarke noerhte-Tröndelaagesne) jïh vihties tïjjeboelhkeste (1720-låhkoe) Saaraahkan bïjre saarnoeh. Viehkine åvtetje gaaltijelaejhtehks goerehtimmeste artihkele vuesehte man vihkeles dïhte lij fïerhtenbeajjetje jieliemisnie. Nyjsenæjjide viehkiehti goh gujnelemmiem utnin, baavoejin jïh baersieldin. Dah dïsse dan gaavhtan sjïeledin. Saaraahka havkh vihkeles dovne ålmide jïh nyjsenæjjide. Fïerhten biejjien rituaalh dah dïsse darjoejin (<em>performed</em>). Njaarkesne 1720-låhkoen Saaraahka hov dïhte vihkielommes gaajhkh ov-våajnoes voejkenijstie.</p> Håkan Rydving Copyright (c) 2024 Håkan Rydving https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 2024-12-19 2024-12-19 2 53–77 53–77 10.7557/sda.7947