5. Finnmárkku sápmelaččaid ja dáččaid rumašlaš lihkadeapmi, váibmo- ja varrasuotnavigiid riskabealit ja riska jápmit beare árrat

Authors

DOI:

https://doi.org/10.7557/7.6467

Keywords:

váibmo- ja varrasuotnavigit, Finnmárkku, rumašlaš lihkadeapmi, sápmelaččat

Abstract

Váibmo- ja varrasuotnavigit lea okta váldosivva ovdal áigge jápmimii. Čalmmustahttit eastadeaddji doaibmabijuid lea danin dehálaš. Rumašlaš lihkadeapmi lea ávkkálaš eastadeaddji doaibmabidju, muhto lea váilevaš máhttu das movt rumašlaš lihkadeami, váibmo- ja varrasuotnadávddaid riskabealit ja jápmin leat čatnasan oktii eamiálbmogiin, ovdamearkka dihte sápmelaččaid gaskkas. Historjjálaččat lea máŋggačearddalaš álbmogis davvin leamašan alladeappot váibmo- ja varrasuotnajámolašvuohta go riikkagaskamearis. Vurdojuvvon eallenahki Finnmárkkus lea ain vuollegeappos go muđui riikkas. Doavttergrádabargu jagis 2020, man vuođđun lea Finnmárku 3-iskkadeapmi (Finnmark 3) jagiin 1987–1988 ja SAMINOR 1 jagis 2003, čájehii ahte sámi dievddut ja nissonat Finnmárkkus jagiin 1987–1988 lihkadedje rumašlaččat barggus eanet ja sis lei obbalaččat stuorát rumašlaš aktivitehtalohku go norgalaš dievdduin ja nissoniin. Čiekŋudanjearahallan rumašlaš lihkadeami birra barggus ja astoáiggis čujuhii ahte boazosápmelaččat ja boanddat goappaš čearddalaš joavkkuin eai čielgasit sirren barggu ja astoáiggi. Dat sáhttá váikkuhan dasa movt ipmirdedje ja vástidedje jearaldagaid rumašlaš lihkadeami birra dearvvašvuođaiskkademiin. Iskkadeami bohtosat čájehedje ahte olbmuin geat rumašlaččat lihkadedje sihke Finnmárku 3 ja SAMINOR 1 iskkademiin, sis unnimusat loktanii rupmaša čoahkkisvuođamihttu dán 16-jagi áigodagas. Go čuovuimet oassálastid Finnmárku 3:s, 26 jagi badjel, de gávnnaimet ahte sii geat eanemusat rumašlaččat lihkadedje astoáiggis, sis lei 16 % unnit jámolašvuohta go olbmuin geat eai lihkadan astoáiggis.

Downloads

Download data is not yet available.

Metrics

Metrics Loading ...

Author Biographies

Rune Hermansen, Finnmarkssykehuset

Rune Hermansenis lea duogáš sismedisiinnas ja váibmospesialistan. Maŋemus guokte jagi lea bargan veahkkefylkadoavttirin Romssas ja Finnmárkkus. Rune lea doavttergrádabarggustis, man vuođđun ledje dáhtat Finnmárkkus, geahčadan oktavuođa gaskkal rumašlaš lihkadeami, váibmo- ja varrasuotnavigiid riskabeliid ja jápmima Finnmárkku čearddalaš joavkkuin. Kapihtal 5 rumašlaš lihkadeami birra lea buori muddui huksejuvvon su doavttergrádas.

Bjarne K. Jacobsen, UiT Norgga árktalaš universitehta

Bjarne K. Jacobsen lea professovre epidemiologijesne Seabradahkemedisijnen Instituhtesne, UiT arktiske universiteetesne, jïh lea 1981 raejeste dotkeminie gïehtelamme saaserimmien jïh fåantoej bïjre gellide ovmessie kronihkeles skïemtjelasside, uvtemes vaajmoevïrreåerieskïemtjelassh. Bjarne ektiedimmiem åtneme Saemien healsoedotkemejarngese aktem boelhkem. 4. kapihtele leavloen jïh bijjieleavloen bïjre lea såemiesmearan altese dotkeme leavloeevtiedimmien bïjre SAMINOR:esne jïh Tromsø-goerehtimmesne.

References

Arem H, Moore SC, Patel A, et al. Leisure time physical activity and mortality: a detailed pooled analysis of the dose-response relationship. JAMA Intern Med 2015;175(6):959-67. https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2015.0533. DOI: https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2015.0533

Li J, Loerbroks A, Angerer P. Physical activity and risk of cardiovascular disease: what does the new epidemiological evidence show? Curr Opin Cardiol 2013;28(5):575-83. https://doi.org/10.1097/hco.0b013e328364289c. DOI: https://doi.org/10.1097/HCO.0b013e328364289c

Zhang D, Shen X, Qi X. Resting heart rate and all-cause and cardiovascular mortality in the general population: a meta-analysis. CMAJ 2016;188(3):E53-E63. https://doi.org/10.1503/cmaj.150535. DOI: https://doi.org/10.1503/cmaj.150535

Holtermann A, Burr H, Hansen JV, er al. Occupational physical activity and mortality among Danish workers. Int Arch Occup Environ Health 2012;85(3):305-10. https://doi.org/10.1007/s00420-011-0668-x. DOI: https://doi.org/10.1007/s00420-011-0668-x

Graff-Iversen S, Selmer R, Sørensen M, et al. Occupational physical activity, overweight, and mortality: a follow-up study of 47,405 Norwegian women and men. Res Q Exerc Sport 2007;78(3):151-61. https://doi.org/10.1080/02701367.2007.10599412. DOI: https://doi.org/10.5641/193250307X13082490460733

Holtermann A, Marott JL, Gyntelberg F, et al. Self-reported occupational physical activity and cardiorespiratory fitness: Importance for cardiovascular disease and all-cause mortality. Scand J Work Environ Health 2016;42(4):291-8. https://doi.org/10.5271/sjweh.3563. DOI: https://doi.org/10.5271/sjweh.3563

NOU 1988:42 Næringskombinasjoner i samiske bosettingsområder. Oslo: Forvaltningstjenestene, Statens trykningskontor, 1988. [Tilgjengelig fra: https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2012082309547].

Hermansen R. Physical activity, cardiovascular risk factors, and mortality in ethnic groups in the Arctic region of Norway. Tromsø: UiT Norges arktiske universitet, 2020. (ISBN 978-82-7589-676-4). https://hdl.handle.net/10037/18599.

Hermansen R, Njølstad I, Fønnebø V. Physical activity according to ethnic origin in Finnmark county, Norway. The Finnmark Study. Int J Circumpolar Health 2002;61(3):189-200. https://doi.org/10.3402/ijch.v61i3.17452. DOI: https://doi.org/10.3402/ijch.v61i3.17452

Hermansen R, Broderstad AR, Jacobsen BK, et al. The impact of changes in leisure time physical activity on changes in cardiovascular risk factors: results from The Finnmark 3 Study and SAMINOR 1, 1987-2003. Int J Circumpolar Health 2018;77(1):1459145. https://doi.org/10.1080/22423982.2018.1459145. DOI: https://doi.org/10.1080/22423982.2018.1459145

Hermansen R, Jacobsen BK, Løchen ML, et al. Leisure time and occupational physical activity, resting heart rate and mortality in the Arctic region of Norway: The Finnmark Study. Eur J Prev Cardiol 2019;26(15):1636-44. https://doi.org/10.1177/2047487319848205. DOI: https://doi.org/10.1177/2047487319848205

Folkehelseinstituttet. Overvekt og fedme i Norge. Folkehelserapporten 2017. [Tilgjengelig fra: https://www.fhi.no/nettpub/hin/ikke-smittsomme/overvekt-og-fedme/].

Sagelv EH, Ekelund U, Hopstock LA, et al. Do declines in occupational physical activity contribute to population gains in body mass index? Tromsø Study 1974-2016. Occup Environ Med 2020;106874. https://doi.org/10.1136/oemed-2020-106874. DOI: https://doi.org/10.1136/oemed-2020-106874

Thorogood A, Mottillo S, Shimony A, et al. Isolated aerobic exercise and weight loss: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Med 2011;124(8):747-55. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2011.02.037. DOI: https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2011.02.037

Skitur i solskinn

Published

2022-03-16

How to Cite

Hermansen, R., & Jacobsen, B. K. (2022). 5. Finnmárkku sápmelaččaid ja dáččaid rumašlaš lihkadeapmi, váibmo- ja varrasuotnavigiid riskabealit ja riska jápmit beare árrat. Septentrio Reports, (2). https://doi.org/10.7557/7.6467

Issue

Section

Book chapters